Bivši predsjednik Afganistana, Ashraf Ghani, napisao je knjigu pod nazivom “Fixing Failed States”. Dana 15. augusta odustao je od pokušaja da popravi Afganistan i pobjegao je kako bi izbjegao zarobljavanje od strane talibana, džihadističke grupe koja je preuzela vlast kasnije tog dana. Afganistan se često opisuje kao propala država, možda najmanje željeno priznanje u geopolitici. Međutim, nije jedini. Posljednjih mjeseci stručnjaci su ovu oznaku primijenili na Mjanmar, Liban, pa čak i Nigeriju. Ali šta to znači? Kada država klizi od krhkosti do potpunog kolapsa?
Termin se može pratiti još od 1990-ih. Prvi put je korišten za opisivanje Somalije, koja se raspala u haos nakon što je državni udar zbacio njenog diktatora Siada Barrea 1991. godine, a klanovi u zemlji počeli su se međusobno sukobljavati. Kada su borci zaprijetili humanitarnim radnicima, Sjedinjene Države su poslale trupe da ih zaštite. Amerikanci su tada uvučeni u bitku u Mogadišu, glavnom gradu, u kojoj je poginulo 18 američkih vojnika i stotine Somalijaca. Amerikanci su odustali i povukli se. Somalija je najavila početak posthladnoratovskog trenda. Ubrzo su uslijedile političke krize u Bosni, Liberiji i Afganistanu. Sovjetski Savez je prestao da pomaže državama klijentima nakon što je prestao da postoji. Amerika je prestala podržavati diktatore samo zato što su bili antisovjetski (iako su mnogi diktatori pronašli načine da održe priliv dolara). Bez pokrovitelja s dubokim džepovima, nekoliko režima je srušeno, a neke države su kliznule u anarhiju.
Najjednostavnija definicija propale države je ona koja ne može ispuniti svoju najosnovniju odgovornost: osigurati sigurnost. Ako država više nema monopol nad nasiljem, sve ostalo se kvari, od struje do puteva, škola do zdravstva. Većina ljudi u propaloj državi obično su siromašni, dok elite imaju tendenciju da budu grabežljivci. Ono što je manje jasno je kada se stanje kreće od „propadajuće“ u „propalo“. Uzmite Nigeriju. Čini se da su dijelovi opasno blizu raspada. Boko Haram, brutalna džihadistička grupa, kontroliše dio sjeveroistoka, a pokušaji vojske da ga slomi pokazali su se nedjelotvornim. U drugim regijama sukobi između farmera i stočara ubijaju hiljade ljudi. Ipak, Nigerija se drži na okupu. Izbori su prljavi i nasilni, ali manje-više odražavaju volju naroda. Vlada je korumpirana, ali većina Nigerijaca to prepoznaje. Kada su posebno ljuti, mnogi Nigerijci svoju zemlju opisuju kao propalu. Ali ona ne zaslužuje tu oznaku.
Jemen je jasniji primjer državnog neuspjeha. Desetine lokalnih grupa vodile su užasan građanski rat od 2014. Za razliku od Nigerije, vlada je potpuno kolapsirala. Za oko 16 miliona ljudi nedostaje dovoljno hrane. Masovno uništavanje zdravstvenih usluga i vodovodne infrastrukture doprinijelo je 2017. jednoj od najgorih epidemija kolere u novijoj historiji. Napori za suzbijanje covid-19 praktički ne postoje. Sirija je takođe propala država. Ne nazire se kraj njenom decenijskom građanskom ratu. Režim predsjednika Bashara al-Assada vlada glavnim gradom Damaskom. Ali veći dio zemlje kontroliraju islamisti, ostaci sekularne opozicije ili Kurdi, koji imaju ambicije da se otcijepe. Ekonomija je razbijena. Više od 600.000 Sirijaca je mrtvo ili nestalo; još 13 miliona je napustilo svoje domove.
Fond za mir, američki think-tank, pokušava kvantificirati koliko je država blizu neuspjeha u svom godišnjem Indeksu krhkih država. On ocjenjuje svaku zemlju od „veoma održive“ u najboljem do „veoma visoke pripravnosti“ u najgorem, na osnovu indikatora koji uključuju ekonomski pad, sigurnosni aparat, javne usluge, ljudska prava i vladavinu zakona. I Jemen i Sirija su dospjeli u kategoriju “vrlo visoke pripravnosti” za 2021. godinu. Kao i Somalija. Bosna i Hercegovina je u drugoj najgoroj kategoriji visoke uzbune. Što se tiče Afganistana, prije nego što su ga talibani preuzeli, on je bio stavljen u drugu najkrhkiju kategoriju, “visoku uzbunu”. U knjizi gospodina Ghanija, on je tvrdio da su očuvanje vladavine prava i okončanje nasilnih pobuna